Ho Chi Minh
Ho Chi Minh 19 Mayıs 1890 – 2 Eylül 1969Vietnam bağımsızlık hareketinin önderi ve Vietnam Demokratik Cmuhuriyeti’nin ilk başkanı. Ho Chi Minh, Vietnamcada da “Işığa Kavuşturan” anlamına gelir ve halkı tarafından sevgiyle “Ho Amca” olarak anılır. Vietnam’da, o dönemde Fransiz Cinhindinin egemenliği altındaki Nghe An’da doğan Ho Chi Minh’in asıl adı Nguyan That Thanh’dı.
Öğrencilik yıllarında ülkesindeki Fransız yönetimine karşı yürütülen eylemlere katıldı. Ülkesinden ayrılarak iki yıl boyunca bir şilepte çalıştı; Akdeniz ve Afrika limanlarında dolaştı. Fransız sömürge yönetimi altındaki ülkeleri yakından tanıdı. Daha sonra gittiği Fransa’da sosyalist dünya görüşünü benimsedi. 1920’deFransiz Komunist Partisi’nin kurucuları arasında yer alan Ho Chi Minh, yazdığı yazılarla çevresindeki Vietnamlı gençleri bilinçlendirerek onları ülkelerinin bağımsızlık mücadelesi için eğitti. 1925’te Cin’de, Kanton’da yaşayan siyasal sürgünleri örgütleyerek Vietnam Devrimci Gençlik Birliği’ni kurdu. 1930’da Ho Chi Minh’in öncülüğünde kurulan Cinhindi Komunist Partisi yoksul köylülere toprak dağıtmayı ve yabancı işletmeleri kamulaştırmayı amaçlayan bir programı benimsedi. Ho Chi Minh’in eylemlerinden tedirgin olan Fransız yönetimi, yokluğunda ona ölüm cezası verdi.
2.Dunya Savasi sırasında, 1940’ta Japon birlikleri Çinhindi’ne girdi. Ho Chi Minh 1941’de, 30 yıllık bir ayrılıktan sonra gizlice ülkesine döndü. Fransız sömürgecilerine ve Japon işgalcilerine karşı halkın çeşitli kesimlerini harekete geçirecek bir gerilla savaşı için hazırlığa başladı. Gizlilik koşullarında sürekli ad değiştirmesi gerekiyordu, son olarak aydınlatan anlamına gelen Ho Chi Minh adını aldı. Bu arada gerilla savaşı üzerine kitaplar yazdı. 2.Dunya Savasi ‘nda Japonlar’a karşı mücadelede destek bulmak amacıyla Cin’e gitti; ama Can Kay Sek onu tutuklattı. 18 ay süreyle çok ağır koşullarda yaşamak zorunda bırakıldı. Carnet de prison (“Hapishane Defteri”) adlı şiir kitabını da bu dönemde yazdı.
Japon işgaline karşı gerilla savaşını sürdüren Vietnam direniş güçleri, çok geçmeden Vietnam’ın önemli kentlerini geri almayı başardı. Ho Chi Minh, 2 Eylul 1945’te 500 bin kişilik bir kalabalığın önünde bağımsız Vietnam Demokratik Cmuhuriyeti’nin kurulduğunu ilan etti. Tam da bu sırada, II. Dünya Savaşı sona ererken, Japonlar’ı silahsızlandırmak amacıyla Güney Vietnam’a giren İngilizler, bölgenin yeniden Fransızlar’ın eline geçmesine yardımcı oldular.
Vietnam direniş savaşı sekiz yıl sürdükten sonra 1954’te Fransızlar’ın kesin yenilgisiyle son buldu. Ne var ki, savaşın sonunda yapılan görüşmeler sonucu, ülke Kuzey Vietnam ve Guney Vietnam olarak ikiye bölündü ve Ho Chi Minh yönetimine ülkenin yalnızca kuzey kesimi bırakıldı.
Guney Vietnam ise çok geçmeden ABD’nin siyasal ve iktisadi denetimi altına girdi. Ulusal bağımsızlık ve iki Vietnam’ın birleştirilmesi için, ABD ve Güney Vietnam yönetimine karşı 1955’te başlayan savaş, 1975’te Vietnam Demokratik Cmuhuriyeti’nin kesin zaferiyle sonuçlandı. Ho Chi Minh iki Vietnam’ın birleştiğini göremeden, 1969’da savaş sürerken öldü.
Vietnam Demokratik Cumhuriyeti
1945-1976 arasında Vietnam‘ın kuzey yarısında var olmuş komünist devlet. 1945 yılında Hanoi’de Ho Chi Minh tarafından ilan edilen bağımsızlıkla kurulan Vietnam Demokratik Cumhuriyeti, 1.Cinhindi Savasi sonunda yapılan Cenevre Konferansi sonunda Vietnam’ın ikiye bölünmesiyle ülkenin kuzey kesimini denetimine almıştır. Vietnam Savasi’nda Güney Vietnam ve onu destekleyen ABD’ye karşı savaşan Kuzey Vietnam zafere ulaşan taraf olmuştur. Güney Vietnam rejiminin çökmesinden (1975) sonra Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’nin bu ülke ile birleşmesiyle Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
Bağımsızlık ilanı
Vietnam, 1887’de Fransiz Cinhindi’nin parçası haline gelmişti. 2.Dunya Savasi’nda Fransanin Almanya tarafından işgalinden sonra, Vichy Hükümeti’ne bağlı sömürge yönetimi Eylül 1940’ta Japon birliklerinin Cinhindi’ne üslenmesini öngören bir anlaşma yaptı. Bölgeyi Güneydogu Asya’daki harekatlar için merkez olarak kullanan Japonlar savaşın sona ermek üzere olduğu 9 Mart 1945’te Fransız yönetimini ortadan kaldırarak İmparator Bao Dai’nin bağımsızlık ilan etmesini sağladılar. Bir yandan da milliyetçi duyguları körükleyerek bölge halkını silahlandırdılar. Ama Hue’de bir Vietnam ulusal hükümetinin atanmasına karşın, gerçek iktidar Japon işgal kuvvetlerinin elinde kaldı.
Savaş yıllarında Japon korumasından yararlanan dinsel mezheplerin ve küçük grupların etkin olduğu yerler dışında, Vietnam ulusal kurtuluş hareketinin odağını Cin’in güneyindeki sürgün gruplar oluşturdu. Ho Chi Minh’in girişimiyle Mayıs 1941’de kurulan Vietnamin Bagimsizligi Icin Devrimci Birlik (Việt Nam Ðộc Lập Ðồng Minh Hội), birleşik bir cephe yaratarak harekete yeni bir güç kazandırdı. Antikomunist gruplara yakınlık duyan Çin’deki Can kay sek hükümetinin 1942’de Hồ Chí Minh’i tutuklamasına karşın, müttefik yardımları daha çok Viet Minh olarak anılan birleşik cepheye yöneldi. Bunun nedeni Nguyen Giap komutasındaki komünist gerillaların Tonkin’in kuzeyinde etkili bir mücadele yürütmesiydi. Bir buçuk yıl sonra serbest bırakılan Hồ Chí Minh, Ekim 1944’te Vietnam’a giderek hareketin başına geçti. Japonların Ağustos 1945’te Müttefiklere teslim olması üzerine Viet Minh ülke çapında genel bir ayaklanma düzenleyerek Hanoi’de yeni bir hükümet oluşturdu. İmparatora bağlı Hue hükümeti görevden çekilirken Saygon’da denetimi ele geçiren geçici komite de Hanoi hükümetini tanıdı. Bağımsızlığın ilan edildiği 2 Eylül 1945’te ülke içinde Viet Minh’in önünde artık etkili bir güç bulunmuyordu. Yeni yönetim hemen köylerdeki nüfuzlular konseyinin yerine halk konseylerini geçirdi. 2 Mart 1946’da Hồ Chí Minh yeni devletin başkanı ilan edildi. Ama Postdam Konferansi’nda Müttefiklerin Çinhindi konusunda vardıkları anlaşma bu iktidarın pekişmesini önledi.
Anlaşmaya göre Japon kuvvetlerini silahsızlandırmak için Vietnam’ın kuzeyine Çin, güneyine de Britanya birlikleri girecekti. Can Kay sek ‘in Fransızların dönüşünden yana olmaması nedeniyle Çin birlikleri Hanoi hükümetine karışmaktan kaçındı. Güneydeki Britanya birlikleri ise Fransız askerlerinin denetimi yeniden sağlamasına yardım etti. Bu durum Hanoi hükümetinden destek gören yeni bir gerilla direniş hareketi doğurdu.
Birinci Çinhindi Savaşı ve Bölünme
Fransızlar duruma bir dereceye kadar egemen olmuşlarsa da, milliyetçi hareketin gücünü görmüşlerdi. Tarafların barışçı bir çözüm için yürüttüğü görüşmeler sonunda Mart 1946’da bir anlaşmaya varıldı. Bu göre Fransa Viet Minh hükümetini tanıyacak ve Vietnam’a Fransiz Birligi içinde “özgür bir devlet” statüsü verecekti. Buna karşılık Fransız birlikleri Vietnam’da kalacak ve beş yıl içinde kademeli olarak geri çekilecekti. Çin askerlerini ülkeden çıkarmaya yönelik bu taktik işbirliği, bağımsızlık noktasında düğümlenen derin görüş ayrılıkları nedeniyle kısa sürede çıkmaza girdi. Fransızlar’ın Vietnam’dan çıkma niyeti olmadığını anlayan Hồ Chí Minh, ülkenin kuzey dağlık bölgelerinde gerilla savaşına başladı. Fransızlar’ın bir çatışmanın ardından Kasım 1946’da’ bombardımana tutması ve Hanoi’de Fransızlara karşı bir misillemeye girişilmesi 1.Cinhindi savasi’na yol açarak ülkenin bölünmesi sürecini başlattı.
Kuzey Vietnam’ı savunmaya çalışan Viet Minh kuvvetlerinin yürüttüğü gerilla mücadelesi Çin’deki yeni komünist yönetimin 1949’dan sonra sağladığı destekle daha da güçlendi; Mao Zedung, Hồ Chí Minh hükümetini hemen tanıdı (16 Ocak 1950) ve General Nguyen Giap’ın güçlü ordusunun kurulmasına yardım etti.
Bu ordu Güney Vietnam’da Bao Dai’ye bağlı kukla bir yönetim kurdurarak büyük bir tepki toplayan ve ABD’den mali ve askeri yardım gören Fransızları Cao Bang’da gafil avladı (1949). Hồ Chí Minh hükümeti, inisiyatifi yeniden ele almak için siyasal yapısını değiştirerek Viet Minh’in yerine Marksist olmayan milliyetçileri de kapsayan Liên Việt’i kurdu (mart 1951); buna paralel olarak askeri varlığını güçlendirerek 1953 ilkbaharında saldırıya geçmeye hazır duruma geldi, Fransızlar ise 1952’den itibaren savunma konumuna geçmek zorunda kaldılar. 1953 sonlarına doğru ülkenin büyük bölümü Viet Minh kuvvetlerinin denetimine girdi. 7 Mayıs 1954 tarihinde Giap’ın Fransızların Vietnam’daki en önemli garnizonunun bulunduğu Dien Bien Phu’yu ele geçirmesiyle Viet Minh ülkenin tüm kuzey kesimini denetimine almış oldu. Kuzey Vietnam’ın kazandığı bu kesin zafer üzerine daha fazla mücadele edemeyeceğini anlayan Fransız hükümeti uluslararası bir konferansla savaşı sona erdirmeyi kabul etti.
Cenevre’de toplanan konferans Temmuz 1954’te ülkenin 17.paralelden geçen bir sınırla iki geçici askeri bölgeye ayrılmasını ve 1956’da uluslararası bir komisyonun gözetiminde yapılacak seçimler sonucunda birleşik bir hükümet kurulmasını kararlaştırdı. Kuzeydeki Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’ne karşılık, güneyde Ngo Dinh Diem’in başkanlığında Batı’ya eğimli bir hükümet kuruldu. Böylece Soguk Savas nedeniyle Almanya ve Kore’den sonra üçüncü kez bir ülke ikiye ayrılmış oldu. Kuzey Vietnam Cin Halk Cumhuriyeti ve SSCB, Güney Vietnam ise, Fransa çekildikten sonra, ABD’nin etkisine girdi. Anlaşmayı onaylamayı geciktiren Güney Vietnam’ın ABD desteğine dayanarak seçimlere karşı çıkması, bu planı uygulama şansını ortadan kaldırdı.
Vietnam Savaşı
Özerk bir bölgeyi (Taylar ve Miaolar bölgesi) içine alan Kuzey Vietnam’da Hồ Chí Minh devlet başkanıyken, Pham Van Dong başbakan oldu. Fransız kuvvetlerinin Hanoi’yi boşaltmasından (9 Ekim 1954) sonra hükümet, başkent yaptığı bu kente yerleşti. Kısa sürede Katolik toplulukların direnişiyle karşılaştı, bunların ancak bir bölümü Fransız kuvvetlerinin yardımıyla Güney Vietnam’a nakledilebildi. Lao Dong’u (İşçi Partisi) denetimi altında tutan komünistlerin ağırlıkta olduğu ve Kuzey Vietnam’da bir halk demokrasisi kuran yeni rejim üç yıllık bir kalkınma planını uygulamaya koydu (1954-1957). Bu plan, tarım reformunu gerçekleştirmeyi, üretim malları ve araçlarının kolektifleştirilmesini ve SSCB, CHC ve öbür halk demokrasilerinin yardımıyla ülkenin sanayileşmesini hedefliyordu.
Anlaşma sonrasında bütün kaynaklarını ülkenin yeniden inşası ve ekonomik kalkınma için seferber eden Kuzey Vietnam, Çin, Sovyetler Birliği ve öteki sosyalist ülkelerin yardımıyla bu yolda düzenli bir ilerleme sağladı. Tarımda kolektivizasyon kampanyasının yol açtığı bazı yerel ayaklanmalar dışında, ekonomik kalkınma programı ciddi toplumsal ya da siyasal engellerle karşılaşmadan 1965’e değin sürdü.
Kısmen aşırı nüfus, yöntemlerde acelecilik ve radikalizm nedeniyle tarım reformunun başarısızlığa uğraması, Güney’deki deltalardan gelmekte olan pirinç ithalinin durması ve bunun sonucunda pirincin karneye bağlanması sıkıntılara yol açtı; bunlardan İşçi Partisi Birinci Sekreteri Truong Chinnh sorumlu tutuldu. Bu nedenle geçici olarak görevden alınan Trường Chinh’in yerine Hồ Chí Minh geçti (29 Ekim 1956). Bu tarihten itibaren Kuzey Vietnam siyasal evrimini izlemeye ve özellikle Güney Vietnam’da Ulusal Kurtuluş Cephesi’ni desteklemeye başladı.
ABD destekli istikrarsız askeri hükümetler tarafından yönetilmeye başlanan Guney Vietnam yönetimi, Aralık 1960’ta VIETNAM ULUSAL KURTULUS CEHPESI adı altında örgütlenmiş olan gerilla hareketiyle başa çıkamadı. Kuzey Vietnam’ı destek üssü olarak kullanan ve 1965’te sayıca 150 bin dolayına ulaşmış olan VIETKONG gerillaları Saygon rejimini ciddi biçimde tehdit etmeye başladı.
Bu gelişme aynı zamanda ABD’nin VIETNAM SAVASI olarak bilinen II. Çinhindi Savaşı’na daha doğrudan bir biçimde katılmasını getirdi. Daha önce askeri donanım, mali yardım ve askeri danışmanlar aracılığıyla Güney Vietnam’a destek veren ABD, Şubat 1965’te gerilla sızmalarını önleme gerekçesiyle Kuzey Vietnam’a karşı yoğun bir hava bombardımanı başlatmıştı. Kuzey Vietnam’ın bombalanmasına yol açan, Tonkin Korfezi’ndeki USS Turner Joy ve USS Madox savaş gemilerinin bombalanması (2 Ağustos 1964) oldu. 2005 yılında gizliliği kaldırılan ULUSAL GUVENLIK DAIRESI araştırmasına göre gemilerin ateş aldığı sırada bölgede hiçbir Kuzey Vietnam teknesinin bulunmayışı, Tonkin Korfezi Olayi’nın düzmece olduğu yönündeki iddialara destek verir niteliktedir.Tonkin Körfezi Olayı’ndan sonra ABD’nin Kuzey Vietnam’a verdiği karşılık çok sert oldu. 5 Şubat 1965 tarihinde Vietkong Pleiku’daki Amerikan kampına bir saldırıda bulundu ve sekiz Amerikalı öldü. Bu olay, Tonkin Körfezi Olayı’yla birlikte, gelecek üç yıl boyunca Kuzey Vietnam’ı yerle bir edecek korkunç Amerikan bombardımanının da başlangıcı oldu.
Bombardımanların hiçbir sonuç vermeyeceği yolundaki eski raporları görmezliktan gelen Amerikalı yöneticiler, Güney’deki Vietkong saldırılarının kaynağı olan Kuzey Vietnam’ı bombalayarak hem saldırı kaynağını kurutmayı, hem de Çin’e ABD’nin kararlılığını göstermek istiyorlardı.
Bu harekatı izleyen asker sevkiyatı sonunda Güney Vietnam’da çarpışan ABD askerlerinin sayısı 1968 başlarında 500 binin üzerine çıktı. Kuzey Vietnam’a karşı bombardımanın bütün şiddetiyle sürdüğü bu dönemde ABD ve Güney Vietnam birliklerinin gerilla hareketini çökertme girişimleri boşa çıktı. Vietkong kuvvetlerinin Şubat 1968’de kentlere ve askeri üslere karşı düzenlediği Tet Saldırısı savaşta bir dönüm noktası oldu. Askeri bir zaferin olanaksızlığını gören ABD yönetimi Mayıs 1968’de Hanoi’yle görüşme masasına oturdu. Paris’te yürütülen görüşmelere bir süre sonra Ulusal Kurtuluş Cephesi ve Saygon rejimi temsilcileri de katıldı.
Devlet başkanlığını ve nüfuzlu konumunu sürdürmekle birlikte 1959’da yönetim işlerini yakın çevresine bırakmış olan Hồ Chí Minh barış görüşmelerinin yeni başladığı Eylül 1969’da öldü. Hồ Chí Minh’in ölümüne rağmen, ülkenin siyasal istikrarı bozulmadı. Parti ve devlet kademelerinde LE DUAN birinci adam olarak öne çıktı.
Geri çekilme harekatını aşamalı bir plana bağlayan ABD yönetimi Saygon rejiminin kendi başına savaşı sürdürmesini sağlayacak önlemler alam yoluna gitti. Bunun sonucu olarak Paris’te barış görüşmeleri devam ederken bütün bölgeyi kapsamak üzere tarihte benzeri görülmemiş yoğun hava akınlarına girişildi.
Sonunda Ocak 1973’te imzalanan ateşkes anlaşmasıyla ABD birliklerinin geri çekilme harekatının 60 gün içinde tamamlanması kararlaştırıldı. Ayrıca Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin 1969’da kurmuş olduğu Geçici Devrimci Hükümet resmen bir taraf olarak tanınmış oldu. Anlaşmanın ardından Saygon rejimi Mekong Deltasinda Vietkong gerillalarına karşı geniş çaplı bir saldırı başlattı. Bunun üzerine Kuzey Vietnam askeri müdahaleyle sorunu çözmeye yöneldi. Bir yıl kadar süren şiddetli çarpışmalarda büyük bir ilerleme sağlayan Kuzey Vietnam ve Vietkong kuvvetleri, Güney Vietnam rejiminin hızla çökmesiyle Nisan 1975’te Saygon’a girdi.
Askeri zaferle fiilen ortadan kalkan bölünmüşlük, genel seçimlerin ardından 2 Temmuz 1976’da VIETNAM SOSYALIST CUMHURIYETI’nin ilanıyla resmen sona erdi.
